فیلترینگ، تكرار تجربه شكست‌خورده

دو روزی می شود که تلگرام و اینستاگرام فیلتر شده است؛ آن‌گونه كه در سايت هاي خبري آمده ، این اتفاق به دستور مقام های امنیتی ایران و برای کنترل اعتراض‌هاي مردم رخ داد . این در حالی بود که ريیس جمهور در سخنرانی های مختلف خود پيش از روز هاي انتخابات ارديبهشت 96 گرفته تا همين سخنراني هفته قبل، وعده داده بود که دیگر در چنین مواقعی برای شبکه‌های اجتماعی و اینترنت محدودیت و فیلترینگ ایجاد نمی‌شود. علت اصلي فیلترينگ تلگرام نيز مربوط به یک کانال تلگرامی بود که در روزهای گذشته اقدام به انتشار اخبار جعلی و تشویق مردم به خشونت می کرد. این کانال در خارج از کشور هدایت می شد و انگیزه‌های مشکوک داشت. در یکی از خبرهای منتشر شده در این کانال، طرز تهیه کوکتل مولوتوف را به مردم آموزش داده و آن‌ها را دعوت به خشونت در خیابان ها می‌کرد. سرانجام آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات به پاول دوروف توییت نوشت:« تقاضای بسته شدن یک کانال تلگرامی که مردم را تشویق به ساخت بمب های دستی می کند،داریم». دوروف نیز نوشت که بعد از بررسی های لازم این کار انجام می شود و مدتی بعد اين كانال به علت نقض قوانین تلگرام و ترویج خشونت بسته شد اما مدتی نگذشته بود که دوباره کانال آمدنیوز اقدام به عضوگیری و با نام دیگری شروع به کار کرد اما این بار دروف در مقابل در خواست برای بسته شدن این کانال نوشت درخواست فیلتر کانال تلگرامی جديد را نپذیرفتیم، این نرم‌افزار ارتباطی را در ایران مسدود کردند. در ادامه اینستاگرام نیز فیلتر شد. فيلترينگ اخير تلگرام در حالی افتاد که حسن روحانی در نخستین اجلاس ملی گزارش پیشرفت‌ها و راهکارهای موانع تحقق حقوق شهروندی با یک واکنش صریح نسبت به بحث فیلتر تلگرام گفت: «ما به‌دنبال فیلترکردن شبکه‌های اجتماعی نیستیم. وزیر ارتباطات به مردم قول خواهد داد که دستش روی دکمه فیلترکردن شبکه‌های مجازی نخواهد رفت. خبر دارم افرادی برای شبکه‌های اجتماعی خواب می‌بینند، شب می‌خوابند و تا صبح خواب می‌بینند. به این افراد می‌گویم به خواب‌های‌تان دل نبندید».

دور زدن فيلترها

محدوديت در استفاده از اينترنت و نيز شبكه هاي اجتماعي، از جمله راه‌هاي تجربه شده در ديگر حوادث مشابه در ايران است كه با وجود نتيجه ندادن مطلوب اين شيوه، اما باز هم به‌كار گرفته مي شود. فيلترينگ، اتفاقي تلخ در جامعه رو به تكامل اجتماعي ايران است كه همواره از نفي آن سخن گفته شده اما بازهم به‌كار گرفته مي شود و جالب آنكه بعد از هر فيلترينگ نيز چندين و چند فيلتر‌شكن از سوي كاربران به كار برده مي شود تا فيلتر را دور بزنند. آن‌ها به راحتي و در مدت زماني كوتاه از فيلترينگ، اقدام به رفع فيلتر با فيلترشكن هاي مختلف مي كنند و اين چنين مي شود كه فيلتر شبكه هايي چون توييتر، فيسبوك و ... نيز در سال هاي قبل بي نتيجه بوده است. در روز گذشته و با فيلتر عمومي تلگرام، بسياري از كاربران از طريق فيلتر شكن به فعاليت خود در اين شبكه ادامه داده و حتي كانال هاي خبري وابسته به نهادهاي عمومي نيز با فيلتر شكن، اقدام به ادامه فعاليت در تلگرام كردند. اين اتفاق در موارد مشابه فيلتر شبكه هاي اجتماعي در ادوار مختلف نيز به وقوع پيوست و به طور خاص در موضوع توييتر، با وجود فيلتر اين رسانه، بسياري از مقامات دولتي و ارشد كشور نيز با فيلتر شكن به استفاده از توييتر پرداخته و روزانه نظرات و عقايد خود را توييت مي كنند. اين يعني خود مسئولان مملكتي نيز اعتقادي به اثر گذاري فيلترينگ در محدود كردن شهروندان به استفاده از فضاي مجازي و دنياي اينترنت ندارند اما در يك پارادوكس حل نشده، همچنان فيلترينگ را اعمال مي كنند.

فيلتر، چاره كار نيست

اينكه فيلتر شدن سايت ها و شبكه هاي اجتماعي مي‌تواند اثري بر روابط شهروندان در دنياي مجازي و بهره‌گيري از آن‌ها در زندگي شهروندي داشته باشد يا نه، سوالي است كه از سوي بسياري از كارشناسان و اهل فنون ارتباطي با پاسخ منفي مواجه مي شود. با اين حال، دکتر مجید رضاییان، داراي دکتری علوم ارتباطات در گفت‌وگو با «قانون» به بررسي وضعيت فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي در ايران و اثر گذاري اين اقدام پرداخته و می‌گوید:« بخشی از این ماجرا را باید مجلس و وزارت اطلاعات پاسخگو باشد و بخش دیگری هم مربوط به ماجرای اطلاع رسانی و خبر است. در بخشی که مربوط به شبکه های اجتماعی است، اینکه باید فرهنگ استفاده از شبکه ها ی اجتماعی هم ایجاد شود. ما در این زمینه همیشه ضعف داشته ایم؛ چه زمانی که فیلتر بوده‌ایم و چه زمانی که فیلتر نبوده‌ایم». او با اشاره به اینکه رسانه‌‌های رسمی همیشه به علت سانسور نتوانسته اند‌ آن طور که باید اطلاعات درست و دقیق را به مردم بدهند، افزود:«متاسفانه رسانه های رسمی در انتقال اخبار و اطلاعات موثق دچار مشکل و محدودیت است و مردم تشنه شنیدن خبرهای درست و صحیح هستند. به خاطر همین به کانال‌هایی مراجعه می کنند که خبرها را همراه با شایعه و دروغ برای مردم منتشر می کند. وقتی مخاطب جواب خودش را از رسانه های رسمی نگیرد، به شایعات رو می آورد و آن را به شکل خبر می بیند». او اشاره می‌کند به اینکه ماهیت خبرهایی که از رسانه های رسمی منتشر می‌شود، دارای مسئولیت های حرفه ای و اخلاقی است و می گوید:«درشبکه های اجتماعی هیچ کدام از خبرها مشروعیت و سندیت ندارد. در این چرخه غلط وقتی یک اتفاقی مانند اعتراضات تهران اتفاق می افتد، می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد. از طرفی رسانه های رسمی مانند تلویزیون ها باید نقص های‌شان را برطرف کنند و برای پوشش خبرها به طور سلیقه ای برخورد نکنند و اتفاق ها را درست و صحیح نمایش دهند. این باعث اعتمادسازی میان مردم هم خواهد شد».

فيلترينگ، اخبار نادرست را بيشتر مي كند

رضاییان ادامه می دهد:« وقتی اطلاعات رسانه‌های رسمی بر اثر فشار سانسور حاکمیت، غلط یا ناقص باشد، میان مردم سردرگمی پیش می‌آید که خبر درست را از کجا باید پیگیری کنند. البته زمانی هم که تلگرام فیلتر نبود، مردم باز خبرهای روزنامه را از همین طریق دنبال می‌کردند و حالا که دیگر دسترسی به آن محدود شده است». دکتر مجید رضاییان، فیلترینگ را فرصتی برای رقابت رسانه‌های رسمی درانتشار اخبار درست دانست و افزود:«البته این در حالی است که فشارها برای محدود کردن رسانه ها از بین برود و بتوان خبرها را از مجرایی سالم و درست به جامعه تزریق کرد». روز گذشته، آذری‌جهرمی، وزير ارتباطات در یکی از توییت های خود نوشت که «فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام موقتی خواهد بود و بعد از مدتی برداشته می شود». اينكه اگر فيلترينگ پاسخگويي انتظار مسئولان براي كنترل رفتارهاي ساختارشكنانه است ، چرا موقتي است و اگر پاسخگو نيست، چرا اعمال مي شود، سوالي است كه نه تنها وزير ارتباطات بلكه بسياري ديگر از مسئولان از پاسخ آن درمي‌مانند. در دنيايي كه پيشرفت تكنولوژي و ارتباطات كار را به استفاده از ابراينترنتي در برخي جوامع كشانده و به سرعت ثانيه، دنياي ارتباطات تغيير مي‌كند، فيلترينگ مهجورترين تصميم ممكن در قبال رفتارهاي با‌نظم و بي‌نظم شهروندي است كه هيچ‌گاه مسئولان امر از آن درسي نمي‌گيرند.